Trendwatcher: top 10 Nederland & 6 megatrends

Trendwatcher Nederland. Een trendwatcher en futurist denkt na over (technologische) ontwikkelingen. Wat zijn de technologische ontwikkelingen met de grootste impact? Dit is wat ik en andere trendwatchers en futuristen in Nederland zien. Van blockchain tot zelfrijdende auto’s, van grafeen tot de opslag van data, van duurzame energie tot quantum computing.

Wat is een trendwatcher?

Wat is een trendwatcher? Dat is mijn definitie van een trendwatcher: een trendwatcher onderzoekt trends en ontwikkelingen in de komende jaren, zowel op technologisch, maatschappelijk, sociaal, cultureel, politiek en ecologische vlak. Een futurist of futuroloog heeft vaak een langere tijdshorizon, al worden de termen futurist en trendwatcher vaak naast elkaar gebruikt.

Hoewel de meeste trendwatchers in Nederland zich richten op technologie, kun je ook toekomstvoorspellingen of scenario’s maken op allerlei andere thema’s en domeinen. Denk aan het milieu, de rechtspraak, de gezondheidszorg, het onderwijssysteem, cultuur, mode, smaak, muziek en nog veel meer.

Video

Ik maakte deze video over mijn werk als trendwatcher:

Overzicht

Dit zijn alvast de belangrijkste punten van dit artikel:

1. De betekenis van de term trendwatcher: iemand die nadenkt, schrijft en spreekt over de technologische, maatschappelijke, sociale, culturele, politieke en ecologische ontwikkelingen.
2. Goede trendwatchers richten zich niet alleen op afzonderlijke ontwikkelingen, maar zijn zich bewust van kenmerken van vooruitgang. Voorbeelden: recombinatie van technologische ontwikkelingen, het belang van vervolginnovaties en exponentiële groei.
3. Mijn visie is dat technologische ontwikkelingen rondom kunstmatige intelligentie en biotechnologie de grootste invloed op onze toekomst zullen hebben. Technologische vooruitgang, in wat vorm dan ook, is nooit exclusief positief.
4. Bij elke ontwikkeling ontstaan ook nieuwe gevaren en risico’s.
5. De toepassing van technologie door bedrijven, landen en ons als gebruikers bepaalt de waarde. Met alleen kennis van technologische of wetenschappelijke vooruitgang ben je er niet. Er zijn allerlei structurele en culturele kenmerken die van invloed zijn op de vertaling naar nieuwe producten, diensten en processen.

Deze punten komen verderop in dit artikel terug, onderbouwd met theorieën en voorbeelden.

Opbouw artikel

Dit artikel is als volgt opgebouwd:

1. Trendwatchers Nederland met een overzicht van bekende sprekers;
2. Betekenis
3. Kritiek op trendwatchers;
4. Technologie trends (9x), inclusief trends 2024, 2023, 2022 en 2021.
5. Megatrends (6x);
6. Risico’s;
7. Kenmerken van technologische vooruitgang (5x);
8. Innovatie (5 tips);
9. Wat kun je zelf doen (3 tips);
10. Samenvatting in een mindmap;
11. Leeslijst met tips voor boeken, podcasts en meer.

Na het lezen van dit artikel ben jij voorbereid voor de toekomst!

In dit deel schrijf ik over trendwatchers in Nederland (en of ik mezelf daar ook onder schaar).

Trendwatcher Nederland: top 10

Wie zijn bekende trendwatchers in Nederland? Dit is een lijst met bekende trendwatchers in Nederland, met een korte beschrijving. De volgorde is willekeurig.

• Martijn Aslander, stand-up filosoof en mede-oprichter Permanent Beta;
• Yuri van Geest, auteur Exponential Organiszations;
• Koert van Mensvoort, oprichter Next Nature Network;
• Jarno Duursma, specialist in kunstmatige intelligentie;
• Deborah Nas, tevens professor aan TU Delft;
• Nancy Rademaker, impact digitalisering op klantgedrag;
• Ruud Veltenaar, noemt zichzelf ‘filosoof en progressor’
• Adjiedj Bakas, aangeduid als ‘Trendwatcher des vaderlands’
• Richard van Hooijdonk, breed inzetbaar zoals in retail, bouw, etc.
• Ikzelf (al is dat met een kleine nuancering, zoals je in de volgende alinea leest).

Een aantal van hen heb ik ontmoet, geïnterviewd voor mijn podcast of een lezing van bijgewoond. Andere bekende namen zijn Richard en Lieke Lamb, Peter Ros en The Fountainheads.

Ik ben geen generieke trendwatcher

Overigens noem ik mezelf geen generieke trendwatcher, maar ben ik futurist en toekomstonderzoeker.

• Futurist. Ik richt me niet alleen maar technologie. In de lezing Trends 2040 hebben technologische ontwikkelingen wel een grote rol, maar vertel ik ook over sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen.
• Toekomstonderzoeker. In mijn lezingen richt ik me naast de mogelijkheden ook op de risico’s, ethiek en impact van (technologische) vooruitgang. Om die reden boeken veel overheidsorganisaties mij voor een webinar of lezing als trendwatcher overheid.

Daarnaast ben ik opgeleid als innovatiewetenschapper. Boek een lezing over innovatie of kijk naar mijn visie op toekomstgerichte organisaties.

Heb je trouwens interesse in een lezing of workshop van mij? Doe dan direct een vrijblijvende boekingsaanvraag.

Betekenis

Wat is de betekenis van het inhuren van een trendwatcher?

De kracht van een trendwatcher is dat ze kunnen zorgen voor een andere blik. Als mens kijken we meestal naar de toekomst vanuit het heden. De term die psychologen hiervoor hanteren is de ‘normalcy bias’. Dit betekent dat onze hersenen verwachten dat de wereld zoals we die nu kennen, zo zal blijven.

Dat is ook niet zo gek, want ons brein is geëvolueerd om te overleven door te reageren op direct gevaar. Onze prehistorische voorgangers moesten direct reageren als er een leeuw of dinosaurus opdook. Verder veranderde in hun leven niet zo heel veel.

Het gevolg van deze evolutie is dat we nu in onze moderne maatschappij nog steeds prehistorische hersenen hebben. We verwachten dat het meeste blijft zoals het is. Een trendwatcher kan je helpen om je wakker te schudden: door wetenschap en technologie veranderen er ineens veel aspecten van ons leven, zowel in ons eigen leven, bij bedrijven, en ook cultureel, politiek en maatschappelijk.

Mijn voorbeeld: Kevin Kelly

Mijn eigen inspiratie als futurist en toekomstonderzoeker is Kevin Kelly. Ik had de eer om hem te ontmoeten op het STRP festival in Eindhoven in april 2017. De Amerikaan Kelly is auteur van diverse boeken, waaronder het boek The Inevitable.

Wat ik sterk aan zijn werk vind, is dat hij kan uitzoomen en ontwikkelingen in een grotere context kan zien. Een andere kracht is dat hij zelf ook veel dingen onderneemt, o.a. met zijn reizen door Azië en zijn rol bij de oprichting van magazine Wired.

In dit deel schrijf ik over kritiek op trendwatchers.

Kritiek op trendwatchers

In 2020 verscheen een artikel in Quote over Richard van Hooijdonk, Adjied Bakas en Ruud Veltenaar. Onder de titel ‘Trendwatcher Terreur’ is hoofdredacteur Sander Schimmelpenninck kritisch over trendwatchers en futurologen in het algemeen, maar vooral over Van Hooijdonk, Bakas en Veltenaar. Hij schrijft bijvoorbeeld: ‘Het praatje is vrijwel altijd hetzelfde, met een customized zinnetje of grapje, als een jukebox met negen standaardplaten en één plaatje dat speciaal voor de gelegenheid wordt opgezet.’

Trendwatchers zijn fulltime praatjesdraaiers.

Artikel in Quote

Ik herken me als spreker overigens ten dele met het beeld in het artikel. Ik zie mezelf als een expert die over een vakgebied spreekt en niet als ‘een fulltime praatjesdraaiers’ (de benaming voor generieke trendwatchers). Sommige passages in het artikel vond ik overigens behoorlijk op de man gespeeld. Al wordt de kritiek van gelogen aanstellingen bij grote universiteiten, neppe reviews, plagiaat en de persoonlijkheidskenmerken van de trendwatchers wel onderbouwd met bronnen.

Oordeel zelf en lees het artikel hier: Quote.

Wat zijn technologische trends?

Technologische trends

Als toekomstonderzoeker vind ik dit (op dit moment) de belangrijkste technologische ontwikkelingen de komende jaren:

1. Kunstmatige intelligentie
2. Zelfrijdende auto’s
3. Drones
4. Robots
5. Virtual reality
6. Blockchain
7. Bitcoin
8. Energie
9. Biotechnologie

Deze ontwikkelingen heb ik in dit artikel verder uitgewerkt: technologische ontwikkelingen: 9 voorbeelden.

Dit is een overzicht per jaar van de trends waar ik me op focus.

Trends 2024

In 2024 volg ik de volgende thema’s met meer dan gemiddelde interesse:

• Kunstmatige intelligentie dendert door (met 5 thema’s, zoals systeemtechnologie, multimodaliteit, impact op gezondheidszorg, plannen van technologiebedrijven en regulering);
• Pessimisme over het klimaat, maar optimisme over de energietransitie;
• Natuur als inspiratie, bijvoorbeeld in de stad;
• Geopolitieke spanningen rondom computerchips en Taiwan.

Wil je meer weten over deze ontwikkelingen? Ik schreef dit artikel: Dit zijn de (technologische) trends van 2024!

Trends 2023

In 2023 volg ik de volgende thema’s met veel interesse:

• Automatisering en de gevolgen voor de arbeidsmarkt;
• Generatieve AI, zoals ChatGPT;
• Synthetische biologie, waaronder precisiefermentatie;
• Klimaatverandering: gevolgen en oplossingsrichtingen.
• Ongelijkheid en de impact op de maatschappij.

Wil je meer weten over deze ontwikkelingen? Ik schreef dit artikel: Dit zijn de (technologische) trends van 2023!

Trends 2022

In 2022 zijn dit een aantal ontwikkelingen die ik nauw in de gaten zal houden:

• Brain computer interface technologie;
• Human augmentation;
• Geopolitieke spanningen tussen China en de Verenigde Staten;
• Synthetische biologie;
• Gedecentraliseerde autonome organisaties (met behulp van blockchain).

Wil je meer weten over deze ontwikkelingen? Ik schreef dit artikel: Dit zijn de (technologische) trends van 2022!

Trends 2021

In 2021 schreef ik update over de meest interessante technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen uit dat jaar:

• Hersenimplantaten;
• Xenotransplantatie;
• mRNA-vaccins;
• Klimaatcrisis;
• NFT’s.

Deze (en andere) ontwikkelingen heb ik in dit artikel verder uitgewerkt: Dit zijn de (technologische) trends van 2021!

Wat zijn megatrends naast technologie?

Megatrends 6x

Megatrends zijn ontwikkelingen die onze economie, politiek en maatschappij in een grote mate beïnvloeden. Megatrends zijn groter in omvang, duren langer en hebben een grotere impact dan normale trends, rages of modes. John Naisbitt definieerde megatrends als:

‘grote sociale, economische, politieke en technologische veranderingen die zich langzaam voltrekken en die, als ze eenmaal zijn doorgevoerd, voor een lange tijd invloed hebben, meestal tussen de zeven of tien jaar of langer.’

John Naisbitt, auteur

Een van die megatrends zijn technologische ontwikkelingen, waar je in het vorige deel meer over kon lezen. Dit zijn de andere megatrends:

• Klimaatcrisis
• Ongelijkheid
• Demografie
• Economische macht
• Urbanisatie
• Waarheid

Klimaatcrisis

Ijskappen smelten. De biodiversiteit op aarde neemt rap af. Plastic soep in de oceaan. De klimaatcrisis is in al haar facetten de belangrijkste megatrend. De consequenties hiervan zijn zowel direct als indirect. Directe gevolgen zijn de stijgende zeespiegel, overstromingen en dat gebieden door teveel hitte onleefbaar worden.

Indirecte gevolgen zijn bijvoorbeeld klimaatvluchtelingen. Inwoners van ontwikkelingslanden vluchten naar Europa of de Verenigde Staten omdat het haast onmogelijk is om te leven in hun eigen land. Zo verwacht de Wereldbank dat in 2050 er 260 miljoen mensen zijn gevlucht vanwege de klimaatcrisis.

Ongelijkheid

Volgens een rapport van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is de economische ongelijkheid tussen landen in de afgelopen dertig jaar gedaald, maar is de ongelijkheid binnen landen sterk gestegen. Dit betekent dat er een groter verschil is ontstaan tussen de rijke en arme inwoners van een land.

Een van de redenen hiervoor is technologisch. Door de inzet van kunstmatige intelligentie en robotisering is er steeds minder arbeid en steeds meer kapitaal nodig om producten en diensten te fabriceren.

Het groeiend nationalisme en populisme in de afgelopen jaren is ook beïnvloed door de groeiende ongelijkheid. Denk aan de verkiezing van Trump in de Verenigde Staten, Orban in Hongarije, Bolsanoro in Brazilië en de Brexit. Auteur Robert Sapolsky wijst in zijn boek Behave op de risico’s van een te grote ongelijkheid in de samenleving: ‘Ongelijkheid zorgt voor minder sociaal kapitaal, minder onderling vertrouwen en minder samenwerking.’

Demografie

De verwachting is dat de wereldbevolking in de komende jaren nog verder groeit. Rond het jaar 2100 leven dan 10.9 miljard mensen op aarde, ten opzichte van de 7,7 miljard die er in 2020 leven. De prognose van PEW Research Centre is dat de bevolkingsgroei dan afvlakt, onder meer doordat er per gezin minder kinderen worden geboren.

Omdat er minder baby’s worden geboren, zal de bevolking gemiddeld ouder worden. Daarnaast doen wetenschappers en bedrijven onderzoek naar ouderdom als ziekte. Zij ontwikkelen medicatie en therapieën voor langer leven en anti-aging. Opgeteld kan dit leiden tot een nog grotere stijging van de gemiddelde leeftijd op aarde.

Dit heeft allerlei gevolgen, bijvoorbeeld voor de pensioenvoorziening of de zorg voor ouderen. Neem de volgende statistiek: momenteel zijn er drie werkenden voor elke gepensioneerde in Nederland. In 2035 is de ratio nog maar 2 op 1.

Economische macht

De 21e eeuw wordt de eeuw van Azië. Een van de redenen hiervoor is demografie. China en India zijn in 2020 de landen met de grootste bevolkingsomvang. De verwachting is dat in 2100 nog steeds zo is, al heeft India dan de koppositie van China overgenomen. Nummer drie is dan overigens niet meer de Verenigde Staten, maar Nigeria.

De grote bevolkingsomvang uit zich ook in andere factoren: een grotere beroepsbevolking, een grotere middenklasse en een groter binnenlands product dan bijvoorbeeld Europa of de Verenigde Staten.

In Azië springt China het meest in het oog, om een aantal redenen:

• Een leidende positie op bepaalde onderzoeksdomeinen zoals quantum computing, biotechnologie en kunstmatige intelligentie. Volgens dit rapport van het Australian Strategic Policy Institute heeft China anno 2023 een leidende positie op 37 van de 44 kritieke technologieën.
• Opkomst van grote en invloedrijke technologiebedrijven, zoals Alibiba, Tencent en ByteDance (van TikTok);
• Tekenen van het uitbreiden van haar politieke en militaire macht. Voorbeelden hiervan waren de onrusten in Hong Kong en de groeiende spanningen rondom Taiwan. 

Duiding van de Eeuw van Azië

Wat betekent de groeiende invloed van Azië op de wereld? Sommige experts vrezen voor de Thucydides Trap, naar het werk van politiek wetenschapper Graham Allison. Hij stelt dat een verschuiving in de machtsbalans vaak gepaard gaat met oorlogen. Met andere woorden: China eist haar leidersrol op en de VS staan dit niet toe.

Maar ook op veel andere domeinen is de groeiende invloed van Azië interessant. Op welke manier wil China de leidende positie in kunstmatige intelligentie, biotechnologie en quantum computing te gelde maken? Hoe gaat India zich internationaal profileren? Is het mogelijk dat het land trendsetter wordt in de aanpak van de klimaatcrisis (zoals in het boek The Ministery for the Future)? Wat kunnen we leren van Japan, met haar vergrijzende populatie?

Kortom, meer dan in de afgelopen decennia, moeten we niet naar het westen (de Verenigde Staten), maar naar het Oosten kijken. Want Azië bepaalt in een steeds grotere mate onze toekomst.

Urbanisatie

In lijn met de megatrend demografie zal de wereldbevolking steeds meer in steden leven. Dit wordt urbanisatie genoemd. In 1800 woonde nog maar 2% van de wereldbevolking in steden. In 1950 was dit 30% en in 2007 woonde meer dan de helft van de mensen op aarde in een stad. Volgens PWC woont in 2030 ruim 60% van de bevolking in een stad.

Dit leidt vooral tot megasteden in regio’s waar de bevolkingsgroei al aanzienlijk is, zoals in Azië en Afrika. Maar deze trend zet ook in Europa door. Zo groeit het aantal inwoners van de stad Londen twee keer zo snel dan de rest van het Verenigd Koninkrijk.

De uitdaging voor overheden is om de steden bereikbaar te houden met haar infrastructuur en openbaar vervoer. Daarnaast moeten de steden ook leefbaar blijven met hogere temperaturen en een stijgende zeespiegel.

Waarheid

De strijd om de waarheid gaat over het delen van informatie en desinformatie door overheden, bedrijven en individuen. Een van de drijvende krachten van deze trend zijn de algoritmes op social media platformen. Op basis van je gedrag als gebruiker krijg je berichten of updates voorgeschoteld om je zo lang mogelijk om dat platform te houden.

Een gevolg hiervan is dat complottheorieën zich makkelijker kunnen verspreiden op het internet. Diverse organisaties en denkers waarschuwen hiervoor, onder andere Tristan Harris van het Centre van Humane Technology. Hij heeft een prominente rol in de documentaire The Social Dilemma die deze problematiek belicht.

Technologie in de vorm van Deep Fakes maakt dat deze strijd om de waarheid nog moeilijker wordt. Met deze methode kun je namelijk audio en video fragmenten maken waarin mensen dingen zeggen die jij wil. Met de opkomst van generatieve AI zoals ChatGPT, Midjourney en Dall-E worden deze risico’s nog groter.

Wat zijn nadelen, gevaren en risico’s van technologische vooruitgang?

Risico’s

Binnen technologie-ethiek wordt vaak gesproken over dual-use. Dit betekent dat we als mens technologie zowel op een positieve als negatieve manier kunnen inzetten. Op het meest elementair niveau is een mes een goed voorbeeld: je kan er brood mee smeren en iemand ernstig verwonden. Of kernfusie: in te zetten voor energie in kernreactoren als een verwoestende uitwerking in een kernbom.

Dat neemt niet weg dat we nu al schadelijke gevolgen zien van technologiegebruik:

• Privacy. Met de toenemende technologie in ons leven, hebben we dan nog wel een eigen leven? In Eindhoven sprak ik hierover met technodenker Kevin Kelly. Zijn visie is dat we gaan naar ‘coveillance’. Dat is een model waarin we accepteren dat bedrijven en instanties ons volgen, maar dat wij ook weten wat zij meten en met die gegevens doen.
• Afhankelijkheid. Technologie kan ons afhankelijk maken. Dit is gevaarlijk als we plotseling geen toegang meer hebben tot die technologie. Neem het scenario van een zonnestorm, waarbij de zon electromagnetische deeltjes uitstraalt. Dit kan tot gevolg hebben dat het electricteitsnet en communicatienetwerken op aarde niet meer werken. Dan zullen we echt voelen hoe afhankelijk we zijn geworden van moderne techniek.
• Verslaving. Sociale media (en smartphones) zijn verslavend. Dit kan leiden tot mentale gezondheidsproblemen. Studies hebben aangetoond dat overmatig social media gebruik kan leiden tot angst, depressie, en een laag zelfbeeld. Daarbij kan het ook zorgen voor slaap- en concentratieproblemen, sociale relaties schaden en de productiviteit negatief beïnvloeden. Goede boeken hierover zijn van Johann Hari en Wouter van Noort.
• Gemak. Een anekdote. Toen Valerio Zeno bij mij thuis was voor opnames voor het televisieprogramma Valerio4ever vroeg hij aan mij: ‘Misschien hoef ik in de toekomst mijn best niet meer te doen. Dan heb ik een pil die me slank houdt en onsterfelijk maakt’. Achter zijn opmerking ligt de vraag wat we hiermee verliezen als technologie iets van ons ongemak weg neemt.

Wat zijn kenmerken van technologische vooruitgang?

Kenmerken technologische vooruitgang (5x)

Hoewel technologische vooruitgang soms willekeurig lijkt te verlopen, hebben sommige auteurs en denkers een paar lessen en kenmerken gedestilleerd.

1. Singulariteit;
2. Wet van Moore;
3. Onderlinge versterking;
4. Vervolginnovaties;
5. Versnelling;

1 Singulariteit

Een singulariteit is een ongewoonheid, iets waar de normale regels of wetten niet meer geldig zijn of niet meer toegepast kunnen worden. Oorspronkelijk werd deze term vooral toegepast in de natuurkunde: een moment waarop ruimte-tijd zo sterk is gekromd, dat ruimte en tijd feitelijk ophouden te bestaan.

Technologische singulariteit werd voor het eerst beschreven door de science fiction auteur Vernor Vinge in 1993. Vanaf 2001 vestigde Ray Kurzweil de aandacht op het concept in verschillende artikelen en boeken.

Het moment van technologische singulariteit is wanneer technologie meer invloed heeft op de richting waar de maatschappij zich naartoe beweegt dan de mens. Er zijn verschillende visies of en wanneer dit moment optreedt, maar meestal wordt het jaar 2045 aangehouden.

Yuri van Geest is de ambassadeur in Nederland van de Singularity University. In mijn podcast heb ik hem geïnterviewd. Zijn definitie is:

‘Singularity is een verzamelterm voor de belangrijkste opkomende technologieën. De convergentie van deze technologieën leidt tot fundamentele veranderingen in de wereld.’

Yuri van Geest, ambassadeur Singularity University Nederland

2 Wet van Moore

De voorspelling bouwt voort op de Wet van Moore, deze theorie staat voor de verdubbeling van transistorcapaciteit binnen een bepaalde tijdsperiode en voor hetzelfde budget. Deze wetmatigheid kun je volgens Kurzweil en andere aanhangers van singulariteit doortrekken naar de snelheid waarin wetenschap en technologie zich ontwikkelen.

Anderzijds wordt de exponentiële toename van rekenkracht in de Wet van Moore door sommige experts betwijfelt. Zij denken dat computerchips binnenkort tegen hun natuurkundige beperkingen aanlopen. Op een meer fundamenteel niveau heeft de Finse wetenschapper Ilkka Tuomi kritiek op de Wet van Moore.

De zogenaamde Wet van Moore is een mythe.

Ilkka Tuomi, computerwetenschapper

Zijn conclusie is dat de wetmatigheid strikt genomen niet bestaat. ‘Sociologisch gezien is de Wet van Moore fascinerend. Hoe ontstaan mythes in de moderne samenleving en hoe worden die mythes wijdverspreid in wetenschappelijke artikelen, speeches en beleidsrapporten’.

3 Onderlinge versterking

Om die reden is de exponentiële toename van rekenkracht misschien minder interessant dan het versterkende effect die technologieën op elkaar hebben. Dit is het tweede concept dat singulariteit aanjaagt. Zo was ik in oktober 2017 op de World AI Summit in Amsterdam, waar werd gefilosofeerd over het combineren van kunstmatige intelligentie en quantum computing.

Of neem dit voorbeeld: de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie zorgt ervoor dat sensortechnologie steeds beter wordt. De sensoren worden bijvoorbeeld nauwkeuriger, efficiënter en kunnen meer datapunten meten. Dit leidt er toe dat er meer en kwalitatief betere data wordt gegenereerd, dat leidt tot een versterking van de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie.

4 Vervolginnovaties

In hun boek Nooit Af geven Martijn Aslander en Erwin Witteveen het voorbeeld van de auto. De uitvinding van het wiel en die van de verbrandingsmotor brachten al grote veranderingen met zich mee, maar de grootste maatschappelijke impact ontstond toen Henry Ford beide ontdekkingen met elkaar combineerde en op grote schaal auto’s ging produceren.

Hetzelfde gaat op voor Uber. Dit bedrijf maakt onder andere gebruik van de GPS in smartphones, slimme algoritmes en online betaalmogelijkheden. Het is niet dat ze één ding hebben uitgevonden en daarmee de markt op zijn gegaan, maar ze combineren diverse technologieën om tot een aantrekkelijke mix voor consumenten te komen.

5 Versnelling

Een ander kenmerk is dat technologische ontwikkelingen zich versnellen. Een mooi voorbeeld hiervan staat in Nooit Af. ‘Wanneer bij de opkomst van de vliegtuigindustrie de bootdiensten van Rotterdam naar New York een serieuze concurrent krijgen, duurt het nog tientallen jaren voordat de laatste matroos het licht uitdoet. Maar wanneer Selexyz concurrentie krijgt van Bol.com duurt het nog maar vijf jaar voordat Selexyz failliet gaat.’

Een ander kenmerk is dat concurrerende innovaties uit een onverwachte hoek kunnen komen. Neem het idee dat postbezorgers overbodig zouden worden door robots. Zo ver kwam het niet, want de aanval op de post kwam uit een andere hoek. Elektronisch berichtenverkeer in de vorm van email bleek de markt van de posterijen op de kop te zetten.

Wat zijn tips en handvatten om met deze ontwikkelingen aan de slag te gaan als organisatie?

Innovatie: 5 tips

Wat heb je hier aan als bedrijf of (semi) publieke organisatie? Op basis van mijn Masteropleiding innovatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen en mijn lezingen over dit onderwerp heb ik deze vijf tips opgesteld.

1. Bewustwording;
2. Fasering;
3. Cultuur;
4. Serendipiteit;
5. Buiten organisatie.

De tips en handvatten heb ik hieronder verder uitgewerkt.

1. Bewustwording

Volgens auteur Peter Hinssen moeten leidinggevenden ongeveer 70% van hun tijd zich richten op de korte termijn, 20% op de middellange termijn van 2 tot 3 jaar en 10% op de strategie over 5 a 10 jaar. In werkelijkheid is dit 93% van de tijd op de korte termijn en 7% op de middellange termijn.

Een reëel gevaar als je niet bewust bent van (technologische) ontwikkelingen is dat je kansen mist of ineens bedreigt wordt door een andere organisatie. Bekende voorbeelden in dat licht zijn Kodak en Nokia. Kodak merkte de transitie naar digitale fotografie te laat op, terwijl Nokia de opkomst van de smartphone miste.

Kodak merkte de transitie naar digitale fotografie te laat op, terwijl Nokia de opkomst van de smartphone miste.

Dit fenomeen wordt ‘corporate myopia’ genoemd, oftewel zakelijke bijziendheid. Dit is geen uniek beeld, want bedrijven komen en gaan. Zo bestond de meerderheid van de bedrijven uit de huidige Fortune 500 vijftig jaar geleden nog niet.

Normalcy bias

Gerelateerd aan corporate myopie is normalcy bias. Psychologen definiëren dit vooroordeel als ‘de weigering om plannen te maken voor, of snel te reageren op risico’s of een ramp die nog nooit eerder is gebeurd.’ Onderzoek onder 286 bedrijven laat zien dat 23% hun topmensen heeft ontslaan, omdat ze de realiteit ontkenden en/of weigerden de organisatie aan te passen aan de veranderende omstandigheden.

2. Fasering

De vernieuwers en ontdekkers zijn niet de mensen die een project tot het einde zullen dragen. Elke teamlid heeft zijn of haar eigen vaardigheden en capaciteiten. Bijvoorbeeld:

• Verkenningsfase van nieuwe technologie of relevante ontwikkelingen: nieuwsgierigheid en open houding;
• Definitie: strategische vaardigheden en omgevingsbewustzijn;
• Implementatie: trainingsvaardigheden en omgang met weerstand.

In elke fase moet het project worden overgedragen naar een andere projectgroep met andere mensen met andere capaciteiten.

3. Cultuur

De grootste belemmering van verandering en vernieuwing is de cultuur in organisaties. Zoals de geijkte uitdrukking gaat: iedereen wil verandering, maar niemand wil veranderen.

Voordat je als organisatie kan starten met innovatieprojecten, moet het belangrijkste werk daarom eigenlijk al zijn gedaan. Vernieuwingsdrang moet zijn ingebed in het personeelsbeleid, in het leiderschap en trainingen.

Daarnaast heb je als organisatie en als persoon in deze tijden juist lerend vermogen nodig. Dat doe je door sneller te leren van fouten, dat met collega’s, klanten en concurrenten (!) uitwisselen en door fouten te accepteren en juist te vieren.

Om die reden vind ik het ook leuk om actief te zijn in de stichting Permanent Beta. Zoals die naam al impliceert: je bent continu in betá en het is nooit klaar of af. Je bent altijd bezig om te leren en te verbeteren.

4. Serendipiteit

Als het gaat om innovatie en vernieuwing moet je de ogen openhouden voor extra of andere kansen. Dit wordt ook wel serendipiteit of geluk genoemd. Bekende voorbeelden van serendipiteit is de ontdekking van penicilline, andere toepassingen van Viagra en de ontdekking van de post-it notes van 3M.

5. Buiten organisatie

De huidige systemen en structureren in een organisatie zijn ingericht op de huidige klanten, producten, diensten en procedures. Daarom pleiten innovatiedenkers zoals Yuri van Geest en Drew Weilage om innovatieprojecten een plek buiten de organisatie te geven. Het liefst autonoom, met genoeg ruimte om te experimenteren, te proberen te falen.

Een andere methode is om experts uit andere disciplines te betrekken. Zo nodigt de afdeling bioinformatica van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam twee keer jaar collega’s uit van andere bedrijven. Het bleek dat specialisten van de ABN-AMRO bank een bepaalde groep genen vond waarmee ze konden voorspellen of een behandeling voor leukemie bij patiënten wel of niet zou aanslaan.

Maker beweging

Een leuke aanvulling op de laatste tip is de maker beweging. Dit zijn enthousiaste amateurs en professionals die zelf (technologische) dingen maken, bijvoorbeeld met behulp van 3D-printers. Auteur Chris Anderson ziet de maker beweging als de nieuwe industriële revolutie.

Het mooiste voorbeeld is de militaire drone Raven. De prijs was destijds ruim 25.000 euro. Een groep enthousiastelingen besloot om een vergelijkbare drone te maken voor 1 procent van de prijs. Binnen één jaar hadden ze het voor elkaar. Hun Quadcopter kostte 220 euro. De vuistregel in de maker beweging is volgens Aslander en Witteveen in hun boek Nooit Af dat ze 90 procent van de functionaliteit, voor 1 tot 5 procent van de oorspronkelijke prijs nastreven.

Fouten

De voorbeelden van Kodak en Nokia zijn de bedrijven bijna fataal geworden. Het blijft lastig om goed te voorspellen wat de toekomst brengt. Een bekend is voorbeeld is de bestuursvoorzitter van computerbedrijf IBM. Thomas Watson voorspelde in 1943 dat hij verwachte dat zijn bedrijf hooguit 5 computers zou maken. Dat was namelijk de hoeveelheid computers die nodig zou zijn in de wereld.

In totaal zullen er 5 computers nodig zijn in de wereld.

Thomas Watson, bestuursvoorzitter IBM in 1943

De meest voorkomende fouten als het gaat om het voorspellen van de toekomst is om de huidige status van een technologie als uitgangspunt nemen voor de toekomstprognoses (#1), om de omgeving en het gedrag van de mens als onveranderlijk te beschouwen (#2) en om geen rekening te houden met de vervolginnovaties waar ik eerder over schreef (#3).

Remmende voorsprong

Dan kan het gebeuren dat je voorbij wordt gestreefd door een tot dan toe onbekende concurrent. De reden hiervoor is vaak dat deze concurrent nog geen last heeft van de set aan (ongeschreven) vooroordelen, aannames en paradigma’s van de huidige marktleiders. In het begin neemt de marktleider de nieuwe concurrent ook niet zo serieus.

Uit een onderzoek van Harvard naar honderdvijftig wereldwijde doorbraakinnovaties bleek dat de leidende positie na de innovatie overging naar een ander bedrijf. Opvallend genoeg verovert die nieuwe leider in de sector de markt altijd met een product dat inferieur is in de ogen van de gevestigde bedrijven.

Volgens professor Wim de Ridder in het boek Nooit Af komt dit door de frisse blik van de nieuwe concurrenten en de wet van de remmende voorsprong van de huidige marktleiders.

Wat heb je als individu nodig om hiermee om te gaan?

Wat kun je zelf doen?

Wat kun je zelf doen om goed voorbereid te zijn op de toekomst? Dit zijn mijn tips:

1. Focus op menselijke vaardigheden;
2. Boeken om te lezen;
3. Experimenteren.

1. Menselijke vaardigheden

Volgens Kevin Kelly is productiviteit voor robots. Meer dan ooit gaan we ons in de komende jaren als mens richten op de dingen die we als mens goed kunnen. Dat is ook de visie van Yuri van Geest die hij deelde in het podcast interview dat ik met hem had. Het gaat dan om dingen als empathie en compassie. Maar ook om durf, lef, moed, inspiratie en experimenteren.

Robots en computers zijn namelijk razendknap in het efficiënt en foutloos doen van taken. Wat voor dingen moet je juist NIET foutloos en efficiënt doen, maar vragen om fouten maken en aanklooien? Dat is het doen van wetenschappelijk onderzoek, innoveren en ondernemen.

Productiviteit is voor robots

Kevin Kelly, auteur

Als wij als mens de technologie inzetten op haar sterke punten en wij ons richten op onze kracht, dan komen we er beter uit. Nieuwe tijden vragen juist om integriteit en het gevoel van gerechtigheid. Dat zijn dingen die wij als mens nog steeds beter kunnen dan computers en software.

Zoals integriteit en gerechtigheid. In de aflevering Nosedive van de Netflix serie Black Mirror werd de ‘rating economie’ van Uber en Airbnb in het extreme doorgevoerd. Die aflevering maakte dat ik ging nadenken over de impact van dit soort transparantie.

2. Tips voor boeken

Wat zijn de beste boeken als je zelf wil nadenken over de toekomst of als je zelf ambities hebt om een trendwatcher te worden.

• Boek Life 3.0 van Max Tegmark. Dit is het beste boek dat ik heb gelezen over kunstmatige intelligentie. Het gaat zowel over hedendaagse toepassingen als scenario’s voor de toekomst (zelfs over ruimtekolonisatie met superintelligentie).
• Boek Exponential Organizations van Salim Ismael, Michael Malone en Nederlander Yuri van Geest. De drie auteurs zijn verbonden aan de Singularity University, een educatieve instelling dat zich richt op exponentiële technologie. Dit boek gaat vooral over hoe je een organisatie inricht om van die exponentiële technologieën gebruik te maken.
• Boek Loonshots door Safi Bahcall. Met historische voorbeelden en natuurkundige wetten laat de auteur zien welke structuren en processen het beste passen bij innovatiesucces. Vlot en leuk geschreven.

Op mijn pagina met boekentips lees je al mijn aanbevelingen, ook op allerlei andere domeinen!

3. Experimenteren

Het nadenken over dit soort dingen, noem het ethiek, is juist bij uitstek iets wat we als mens moeten doen. In mijn visie kan dat spoor gelijk opgaan met experimenteren en proberen. Want door te klooien, kom je er pas achter wat iets echt betekent.

Dat is ook de reden dat ik een chip in mijn hand heb. Het is één ding om te filosoferen over de toekomst van (intieme) technologie, de symbiose van mens en machine. Je kan je er nog beter een beeld van vormen als je het zelf probeert.

Wat ook nodig is, zijn mensen die nadenken en vertellen over deze ontwikkelingen. Zoals Kevin Kelly in zijn boek The Inevitable schrijft: ‘De technologische trends zijn als regen dat op een berg valt. Het is onvermijdelijk dat het water naar beneden stroomt. Maar hoe de stroompjes zich gaan vormen en zich gaan vermengen met andere stroompjes tot rivieren, dat weten we niet’.

In dit deel staat een mindmap met een samenvatting van dit artikel.

Samenvatting

In de onderstaande mindmap heb ik de samenhang tussen de verschillende ontwikkelingen en concepten opgenomen. Het is een samenvatting van dit artikel en ook de andere artikelen over mijn werk als futurist en/of futuroloog.

Mindmap met een samenvatting van welke concepten ik belangrijk vind en hoe ze met elkaar samenhangen.

PS. Wil je me inhuren voor een lezing over dit onderwerp? Kijk bij Trends 2040 of doe direct een vrijblijvende boekingsaanvraag!

Hoe bereid jij je organisatie voor op de toekomst? Laat een reactie achter!