Wat is een futuroloog? Definitie, Taken & Tarieven

Een futuroloog is een expert die onderzoek doet naar mogelijke toekomstscenario’s om organisaties te helpen zich voor te bereiden op verandering. In dit artikel lees je alles over het werk, de methoden en de toegevoegde waarde van een futuroloog.

Futuroloog in het kort:

• Definitie: Een futuroloog is een wetenschapper die systematisch onderzoek doet naar mogelijke toekomsten (5-30 jaar vooruit)
• Werkzaamheden:
  • Trendanalyse en scenarioplanning
  • Strategisch advies
  • Workshops en lezingen
  • Innovatietrajecten begeleiden
• Tarief: €125-200 per uur
• Opleiding: Meestal academisch niveau (Innovatiewetenschappen, Future Studies, Strategic Foresight)

In de rest van artikel:

• Betekenis futuroloog
• Wat levert een futuroloog op?
• Werkwijze met 5V-model;
• Futuroloog Nederland 3x;
• Future Studies Nederland, België en internationaal;
• Taken van een futuroloog;
• Zo denkt een futuroloog: 4 kernprincipes
• Modellen en systemen: 5x
• Tips: 3x
• Veelgestelde vragen (FAQ)

Onderin dit artikel kun je een reactie achterlaten als je een vraag of opmerking hebt.

Andere relevante artikelen op mijn blog zijn o.a. Futurist / Trendwatcher / De technologische ontwikkelingen die ons leven veranderen / Zo werken toekomstgerichte organisaties.

Liever kijken? Ik maakte deze video over mijn vak als futuroloog:

Wat is de betekenis en definitie van de term futuroloog?

Betekenis futuroloog

Futurologie is de wetenschap die zich bezighoudt met onderzoek naar de toekomst. Hieruit afgeleid is de betekenis van een futuroloog: een wetenschapper die onderzoek doet naar de toekomst.

In de praktijk worden de termen futuroloog en futurist vaak als synoniem gebruikt. Zelf doe ik ook onderzoek naar de toekomst, als zelfstandig expert en vanuit mijn rol als gastdocent bij de Master Human Technology Interaction bij de Technische Universiteit Eindhoven en Futures Studies bij Hogeschool Windesheim Zwolle.

Een verwante term is trendwatching. Het verschil met een trendwatcher is dat een futuroloog of futurist meestal over een langere tijdsperiode vooruit kijkt en meestal ook met meer diepgang.

Futuroloog definitie

De definitie van een futuroloog is ‘… iemand die zich bezighoudt met een onzekere toekomst om mensen, organisaties en de samenleving voor te bereiden op mogelijke veranderingen die onze toekomst bepalen.’ (Van Duijne en Van der Wel, 2019)

Een definitie van Bell (1997) beschrijft het vakgebied:

Futurologie is een vakgebied is dat mogelijke, waarschijnlijke en wenselijke toekomsten bedenkt, onderzoekt, verbeeldt en evalueert.

Bell, 1997

Een futuroloog is dus geen voorspeller of waarzegger. Het uitgangspunt in de futurologie is namelijk dat niemand de toekomst kent of kan voorspellen, maar je wel mogelijke toekomsten kan verkennen.

Futuroloog spreker

Het verkennen van toekomsten is ook mijn rol op het podium als spreker. De basis van mijn presentaties is een analyse van relevante ontwikkelingen op het vakgebied waar ik over spreek. Vervolgens is het mijn rol om de gevolgen van die ontwikkelingen te onderzoeken.

Na dit voorwerk bedenk ik hoe ik die inzichten op een creatieve manier met de zaal kan delen. Dat kan door korte verhalen, interactieve oefeningen of het bespreken van een stelling. Het liefst gaat het publiek zelf of met elkaar aan de slag om de indrukken te vertalen naar wat ze nu kunnen doen. Het doel: zorgen dat hun organisatie en het publiek zelf beter zijn voorbereid op de toekomst.

Naast deze rol als spreker kan een futuroloog ook andere taken uitvoeren. Bijvoorbeeld als adviseur om te sparren met de directie, management- of innovatieteams. Of in creatieve ondernemingen, zoals het schrijven van sciencefiction verhalen of een adviesrol bij kunstprojecten, series en films.

• NB. Als je me wil inhuren als futuroloog, neem dan contact met me op. Of kijk eerst op de pagina Trends 2040 voor meer informatie, voorbeelden en referenties.

Wat doet een futuroloog?

Een futuroloog houdt zich dus bezig met het verkennen van de toekomst, vaak op een specifiek vakgebied (bijvoorbeeld radiologie in een ziekenhuis), op een bepaald domein (zoals de lokale overheid), op een thema (bijvoorbeeld muziek), gericht op een bedrijf (bijvoorbeeld Albert Heijn) of afdeling (zoals bedrijfsvoering). Dat doet een futuroloog met een systematische methode voor het onderzoek, verbeelding en dialoog.

Van Duijne en Van der Wel (2019) vullen daarbij aan dat het bij futurologie om ‘een manier van denken gaat.’ Die manier van denken omschrijf ik zelf als een mix van een paar elementen:

• zwakke signalen van veranderingen oppikken;
• duidelijke en impliciete gevolgen van veranderingen analyseren;
• grote geheel zien van veranderingen op een systeemniveau.

Maar het belangrijkste element is wat mij betreft nieuwsgierigheid: nieuwsgierig naar de wereld, naar nieuwe technologieën, naar opkomende (sub)culturen, naar andere culturen en bovenal naar mensen. Wat drijft ons als mens, hoe gaan we om met verandering en wat kunnen we nu al doen om een betere toekomst vorm te geven?

Wat levert de inzet van een futuroloog op?

Wat levert een futuroloog op?

Wat is de meerwaarde van een futuroloog voor je bedrijf of organisatie? In de wetenschappelijke literatuur kijken onderzoekers niet zo zeer naar de rol van de futuroloog, maar vooral naar gebruikte methoden.

• Bodin, Chermack en Coons stellen in hun onderzoeken uit 2008 en 2016 dat scenarioplanning bedrijven helpt om op een meer intuïtieve en creatieve manier besluiten te nemen. Deze manier lijkt beter te werken in een volatiele, onzekere, complexe en ambigue (VUCA) omgeving.
• Phadnis en Joglekar toonden in hun studies in 2015 en 2021 aan dat deelnemers flexibeler werden in hun investeringen. Daarnaast bracht een gezamenlijk traject van een bedrijf met hun leverancier een aantal drijvende krachten in kaart, die ze afzonderlijk niet hadden herkend.
• Uit het onderzoek van Bouhalleb en Tapinos (2023) blijkt dat scenarioplanning ervoor zorgt dat bedrijven wendbaarder worden en zich sneller kunnen aanpassen.

Maar wat betekent het doen van toekomstonderzoek voor het bedrijfsresultaat?

• René Rohrbeck en Menes Etingue Kum lieten in 2018 zien dat de bedrijven die strategische toekomstverkenningen doen, gemiddeld 33% meer winstgevend zijn en 200% harder groeien dan de concurrentie.

Wat is mijn werkwijze als futuroloog?

Mijn werkwijze: 5V model

Wat is mijn werkwijze als futuroloog? In mijn opdrachten houd ik een variant aan van het Framework Foresight aan van Peter Bishop en Andy Hines. In 2023 had ik overigens het genoegen om een seminar van Peter Bishop te volgen in Kortrijk, België.

Dit zijn de stappen van het model:

• Vooruitkijken: omschrijving van de opdracht en tijdshorizon;
• Verkennen: in kaart brengen van relevante trends, waaronder duidelijke ontwikkelingen, zwakke signalen en nadenken over onverwachte ontwikkelingen met een grote impact (in vakjargon: de zwarte zwanen);
• Verbeelden: maken van scenario’s, wat zijn mogelijke, waarschijnlijke en wenselijke toekomstbeelden;
• Voorbereiden: strategieën testen, aanpassen, plannen maken en kleine pilots en experimenten opzetten;
• Verankeren: blijven monitoren van relevante trends en ontwikkelingen, periodiek bespreken in het management of directie en eventueel bijsturen.

Als metafoor gebruik ik vaak het beeld van zeilen of surfen. Als individu, team, afdeling of organisatie heb je weinig invloed om de trends op zichzelf te beïnvloeden. Net zoals een zeiler of surfer geen invloed heeft op de windrichting, windsnelheid en golven.

De kunst is om deze elementen te voorzien, in te schatten en er optimaal gebruik van te maken in de zeilboot of op de surfplank. Datzelfde principe geldt ook voor toekomstonderzoek en futurologie: ontwikkeling zien, inschatten, proberen te ontwijken of juist gebruik van te maken.

• Wil je meer weten over hoe ik werk, lees dan deze uitleg over hoe ik toekomstonderzoek doe.
• Wil je me inhuren voor zo’n traject, kijk dan naar mijn pagina over toekomstverkenning.

Of kijk naar mijn video met de uitleg van het 5V Model:

Wat zijn bekende futurologen in Nederland en daarbuiten?

Futuroloog Nederland

Wat zijn goede futurologen in Nederland?

• Linda Hofman, docent aan de Fontys Hogeschool;
• Maria Garcia Alvarez, docent aan Windesheim Hogeschool;
• ikzelf

Zelf ben ik ook futuroloog. Dit doe voornamelijk met mijn toekomst- en trendonderzoek, het geven van lezingen, advieswerk, het geven van workshops en organiseren van toekomstexpedities.

• Heb je interesse om met mij samen te werken? Neem dan contact met me op!

Bekende futurologen (6x)

Wie zijn bekende futurologen wereldwijd?

• Sir Arthur Charles Clarke (1917 – 2008) was een Engelse schrijver van sciencefiction boeken, presentator van televisieprogramma’s en uitvinder. Zijn bekendste boek is 2001: A Space Odyssey dat in 1968 is verfilmd.
• Alvin Toffler (1928 – 2016) was een Amerikaanse publicist en futuroloog. Zijn bekendste boek is Future Shock uit 1970. De titel van het boek beschrijft een situatie waarin (te) veel verandert in een korte periode. Mede door dit boek is Future Shock nog steeds een bekende term in toekomstonderzoek.
• Faith Popcorn (1943) is een Amerikaanse auteur en oprichter van het marketing-consultancybedrijf BrainReserve. Ze is vooral bekend doordat ze de term ‘cocooning’ introduceerde. Dit is de impuls om vooral binnen te blijven en zo comfortabel mogelijk te leven.
• De Indiaanse Anab Jain (1976) heeft samen met haar partner Jon Ardern het ontwerp Superflux opgericht. Sterk aan haar werkwijze is dat ze het leven in de toekomst tastbaar en concreet maakt door middel van films, boeken, installaties en ervaringen.
• Jane McGonigal (1977) is een Amerikaanse game designer en onderzoeker bij Institute for the Future, Verenigde Staten. In 2022 bracht ze het boek Imaginable uit.

Naast deze buitenlandse futurologen, is wijlen Fred Polak (1907-1985) een bekend voorbeeld uit Nederland. In 1955 werd hij aangesteld als directeur van het Centraal Planbureau (CPB). Hij pleitte voor het oprichten van een vergelijkbaar planbureau voor toekomstonderzoek. Internationaal geldt hij als één van de grondleggers van de moderne futurologie.

Wat zijn relevante opleidingsinstituten in Nederland en België?

Future studies Nederland

Future studies houden zich bezig met het onderzoeken van de toekomst. Het is overigens niet zo dat je pas een futuroloog bent als je een opleiding in future studies hebt afgerond. Andere termen voor Future Studies zijn toekomstonderzoek en toekomstkunde.

In Nederland kun je de volgende opleidingen bij Hogescholen en Universiteiten volgen:

• HBO-bachelor Trend Research & Concept Creation in Lifestyle van Fontys Hogescholen;
• WO-bachelor Future Planet Studies aan de Universiteit van Amsterdam;
• WO-honoursmodule Irressistible Imagination aan de Universiteit van Amsterdam;
• Diverse opleidingen bij DRIFT over transities van de Erasmus Universiteit Rotterdam;

Programma’s voor professionals:

• Programma Visie op de Toekomst van AOG School of Management;
• Masterclass Strategic Foresight van Nyenrode;
• Trendopleiding Rozenbrood.

In België voert de Erasmus Hogeschool in Brussel vanuit het Open Time kenniscentrum toegepast toekomstonderzoek uit. De Hogeschool Gent biedt de postgraduate opleiding Trendwatching aan.

Futures Studies internationaal

Naast de opleidingen in Nederland en België die ik noemde, kun je bijvoorbeeld terecht bij:

• Copenhagen Institute for Future Studies, CIFS (Denemarken) – hier heb ik zelf de opleiding Applied Strategic Foresight gevolgd;
• Edinburgh Futures Institute (Schotland);
• ICFS, International Certified Future Strategist (Zweden);
• SOIF Foresight Training (Engeland);
• TFSX The Futures School (Verenigde Staten);
• Institute for the Future (Verenigde Staten);
• University of Houston Foresight (Verenigde Staten);
• University of Hawaii Research Centre for Future Studies (Verenigde Staten).

Zelf ben ik ook als docent betrokken bij een aantal opleidingen. Zo ben ik als gastdocent betrokken bij het vak Future Studies van de Hogeschool Windesheim in Zwolle en ben ik gastdocent bij de master Human Technology Interaction van de TU Eindhoven.

Manieren waarmee een futuroloog kan helpen.

Taken van een futuroloog

Dit zijn een aantal manieren waarop een futuroloog kan helpen bij toekomstonderzoek, verkenningen of om een organisatie meer toekomstgericht te maken.

• Een lezing;
• Een workshop scenarioplanning;
• Innovatielabs;
• Toekomstgerichte organisatie bouwen;
• Toekomstexpeditie.

Wil je trouwens met mij in gesprek over een van deze vormen, neem dan contact met me op!

Lezing

Een lezing is een energieke, interactieve presentatie waarin een futuroloog de meest relevante ontwikkelingen op een bepaald vakgebied schetst. De meeste presentaties zijn tussen de 30 en 90 minuten. Zelf doe ik dit ook regelmatig dit soort lezingen, bijvoorbeeld trends 2040 of specifiek in de gezondheidszorg of overheid.

Workshop scenarioplanning

Een workshop scenarioplanning duurt meestal langer dan een lezing, vaak tussen de 90 en 120 minuten. Ten opzichte van een lezing valt niet alleen het tijdsverschil op, maar vooral de rol van het publiek. Bij een workshop geef ik meestal een aftrap, maar gaan de deelnemers zelf actief aan de slag met het schetsen van toekomstscenario’s. Het vraagt meer van de deelnemers, maar het voordeel is dat ze actief leren doordat ze met elkaar aan de slag gaan.

Innovatielab

Innovatielabs zijn aparte afdelingen of teams bij bedrijven die zich bezig houden met toekomstonderzoek, verkenningen, strategisch advies en/of innovatieprojecten. Een futuroloog kan bij het lab werken of afhankelijk van een project tijdelijk aangehaakt worden. Zo was ik zelf betrokken bij een studie van het TechLab van de Rabobank en de Labs van de Hogeschool Arnhem Nijmegen.

Het voordeel van een apart organisatieonderdeel is dat een groep medewerkers zich uitsluitend kan richten op de toekomstverkenningen. Een nadeel is dat de inzichten en ideeën minder beklijven bij andere collega’s. Een onderzoek of project komt tot leven wanneer je er tijd en energie in steekt, nadenkt, op ideeën van anderen voortbouwt, en discussieert.

Toekomstgerichte organisatie

Een andere manier waarop een futuroloog kan helpen is als adviseur om een organisatie meer toekomstgericht of toekomstbestendig te maken.

Toekomstgericht denken en werken vraagt namelijk veel de organisatie en de medewerkers. De uitdaging is dat het niet blijft bij een leuke lezing of workshop, maar dat het beklijft en mensen aanzet tot nieuwe ideeën, een ander perspectief en een andere manier van werken.

Verandering is lastig. Iets wat ik herken uit mijn ervaring: de meeste verandering komt tot stand ondanks verandermanagement (naar professor Thijs Homan). We kunnen mensen immers niet dwingen om anders te denken en te werken. We kunnen hooguit de randvoorwaarden creëren voor mensen om vanuit intrinsieke motivatie daarin stappen te zetten. 

• NB. Meer weten? Lees dan dit artikel: Zo werken toekomstgerichte organisaties.

Expedities

Professor Jan Rotmans stelt daarom organische draagvlakontwikkeling voor: beginnen met mensen die daarvoor openstaan, en zo stap voor stap een groter draagvlak te creëren. 

Om die reden doe ik niet (meer) aan traditioneel adviseren. Mijn insteek is om medewerkers vooral te leren hoe ze het zelf kunnen doen. Om die reden noem ik mijn bijdrage liever een leergang, bootcamp of toekomstexpeditie.

Deze termen geeft onze gezamenlijke zoektocht beter weer. De toekomst kunnen we namelijk niet voorspellen. Een leerproces is daarom een goede manier om in een veilige omgeving met elkaar het toekomstbeeld te verkennen.

De expedities bestaan vaak uit meerdere bijeenkomsten. De deelnemers komen het liefst uit alle lagen van de organisatie, van de uitvoering tot de strategische denkers, directie en management. Elke expeditie is maatwerk, dus als je meer wilt weten neem dan contact met me op.

De mindset van een futuroloog aan de hand van 3 principes

Zo denkt een futuroloog: 4 kernprincipes

Om de toekomst te verkennen en te onderzoeken, gebruik ik als futuroloog een aantal specifieke mindsets die verder gaan dan traditionele strategische planning. De kernprincipes in mijn vak zijn de Wet van Dator, positieve en negatieve verbeelding, urgent optimisme en dat de toekomst niet te voorspellen valt.

1. Wet van Dator

Een belangrijk principe in de futurologie is de Wet van Dator, vernoemd naar professor Jim Dator. Die stelde:

‘Elke bruikbare uitspraak over de toekomst moet in eerste instantie belachelijk klinken.’

Deze wet gebruik ik in mijn werk om mijzelf en de opdrachtgever uit te dagen om verder te kijken dan de huidige aannames. Als een toekomstscenario direct aannemelijk klinkt dan is het waarschijnlijk te veel gebaseerd op het doortrekken van huidige trends en te weinig op echt transformatieve veranderingen.

2. Positief en negatieve verbeelding

Bij toekomstverkenningen maak ik als futuroloog gebruik van zowel positieve als negatieve verbeelding.

• Positieve verbeelding betekent dat ik zoek naar kansen en mogelijkheden. Deze oefening helpt bij het bouwen van vertrouwen in de toekomst.
• Negatieve verbeelding gaat over het verkennen van de risico’s en uitdagingen. Hier over nadenken en spreken helpt bij het opbouwen van weerbaarheid.

Door het combineren van beide oefeningen verval je minder snel in blind optimisme of verlammend pessimisme.

3. Urgent optimisme

Een belangrijke mindset die ik als futuroloog bij organisaties wil ontwikkelen is ‘urgent optimisme’. Dit is een gebalanceerde houding waarbij we erkennen dat er grote uitdagingen en risico’s voor ons liggen, maar dat we tegelijkertijd realistisch hoopvol blijven dat we deze uitdagingen en risico’s kunnen aanpakken.

Ik merk dat dit principe helpt om proactief aan de slag te gaan met de toekomst, in plaats van verlamd te raken door zorgen over de toekomst of deze zorgen laconiek weg te wuiven.

Er is zelfs een online community over urgent optimism.

4. Toekomst voorspellen kan niet

Ondanks dat je goed kan nadenken over de toekomst, blijft het lastig om deze te voorspellen. Er zijn tal van leuke voorbeelden, zoals deze:

• In 1894 voorspelde de Engelse krant The Times dat in 1950 alle straten van Londen zouden zijn bedolven onder meters paardenmest.
• In 1898 werd zelfs een internationale conferentie over het probleem van de paardenmest georganiseerd. De conclusie na een week vergaderen: het is een onoplosbaar probleem. Weinigen in die tijd hadden rekening gehouden met de doorbraak van de auto.
• Ernest Rutherford was een van de grootste kernfysici van zijn tijd. Hij zei in 1933 dat kernenergie ‘gezwets in de ruimte’ is, waarna minder dan 24 uur later Leo Szilard de nucleaire kettingreactie ontdekte.
• Astronoom Richard Woolley noemde in 1956 verhalen over ruimtevaart ‘volslagen nonsens’. Een jaar later bracht de Sovjet-Unie de eerste satelliet in een baan om de aarde.

Laat staan dat we weten wat de gevolgen zijn van wetenschappelijke en technologische doorbraken. In mijn artikel over technologie ethiek heb ik daar een paar voorbeelden van gegeven. De mooiste samenvatting van dit effect komt van filosoof Bruno Latour: ‘Onverwachte gevolgen zijn het meest voorspelbare ding op aarde.’

Onverwachte gevolgen zijn het meest voorspelbare ding op aarde.

Bruno Latour, filosoof

Dat is ook de reden dat ik vaak terugkom bij deze uitspraak: ‘Een futuroloog kan de toekomst niet voorspellen. Hij of zij kan je wel helpen om verschillende toekomsten in te beelden en na te denken wat je daar nu iets aan (of mee) kan doen.’

Modellen en systemen voor toekomstverkenningen

Modellen voor toekomstverkenning (5x)

Wat zijn modellen en systemen waar futurologen gebruik van maken? Dit zijn een aantal modellen die ikzelf vaak in mijn werk gebruik.

1. Futures Literacy
2. Futures Consciousness
3. Transitiekunde
4. Co-Emerging Futures
5. Technologie Piramide

1. Futures Literacy

Futures Literacy is de capaciteit om de toekomst actief voor te stellen, in te beelden en te verbeelden. De term geletterdheid, vertaling van het Engelse woord Literacy, is niet zonder reden gekozen. Volgens UNESCO is het namelijk een vaardigheid die iedereen kan en zelfs moet verkrijgen.

It is the skill that allows people to better understand the role of the future in what they see and do.

Definitie van Futures Literacy

Belangrijke factoren binnen de methodiek zijn gelijkwaardigheid, diversiteit en inclusiviteit. Volgens dit artikel worden toekomstbeelden namelijk vaak beperkt door de heersende cultuur. Denk aan het kapitalisme of andere dominante paradigma’s.

Het doel van Futures Literacy is daarom om zoveel mogelijk mensen met diverse achtergronden te betrekken bij het nadenken over de toekomst, om zo een grote verscheidenheid aan ideeën en visies te krijgen.

In Nederland doet de Hanzehogeschool in Groningen onderwijs- en onderzoeksprojecten met/naar deze methode.

2. Futures Consciousness

Futures Consciousness, oftewel toekomst bewustzijn, lijkt op Futures Literacy. Wetenschappers van de Universiteit van Turku (Finland) en Geneve (Zwitserland) hebben deze methodiek ontwikkeld.

Futures consciousness is the human capacity to understand, anticipate, prepare for, and embrace the future.

Definitie van Futures Consciousness

Het doel van Futures Consciousness is om is proactief en anticiperend met de toekomst bezig te zijn in plaats van reactief en fatalistisch. Het idee is, net als bij Futures Literacy, dat de toekomst niet vaststaat maar wordt bepaald door de keuzes die we nu maken.

De methode omvat vijf dimensies:

• Tijdsperspectief;
• Besef van verantwoordelijkheid;
• Openheid voor alternatieven;
• Systeem-perceptie;
• Zorgen voor anderen.

Persoonlijk vind ik dit model beter dan Futures Literacy. Waarom?

• De dimensies van Futures Consciousness omvatten meer facetten, waardoor ik het beter toepasbaar vind bij teams, afdelingen en organisaties.
• De mate van toekomst bewustzijn kun je in kaart brengen met een vragenlijst, waardoor een nulmeting en een meting na een workshop of adviestraject mogelijk is.

Anderzijds vraagt dit Fins-Zwitserse model meer van de gebruikers. Toekomstgeletterdheid is wat laagdrempeliger. Daarom begin ik meestal daarmee, gevolgd door Futures Consciousness als dat past bij de opdracht.

3. Transitiekunde

Hoe ontstaan ingrijpende en onomkeerbare kantelingen van systemen in de samenleving? Jan Rotmans, hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmus Universiteit, onderzoekt hoe deze kantelingen gestuurd en beïnvloed kunnen worden. In zijn boek Omarm de Chaos werkt hij zijn ideeën en visie verder uit.

Transitiekunde is de wetenschap die laat zien hoe transities (ingrijpende en onomkeerbare kantelingen van systemen in de samenleving) tot stand komen en hoe ze worden gestuurd.

Definitie van transitiekunde door professor Jan Rotmans

De titel van het boek is afkomstig uit de complexiteitstheorie. Volgens Rotmans is chaos nodig om verder te komen in een transitie. De huidige tijd voelt soms ook chaotisch, maar dat komt omdat we ons in een aantal transities bevinden.

Zo’n fase van chaos kenmerkt zich door weerstand, verzet, protesten en gebrek aan inzicht en overzicht. Het kan ogenschijnlijk alle kanten opgaan. In die kantelfase zitten we nu.

Transities slagen niet altijd

Momenteel is de bekendste kanteling de energietransitie. De samenleving schakelt over van fossiele bronnen zoals olie, kolen en aardgas naar schone brandstoffen zoals zonne- en windenergie. Komende transities volgens Rotmans hebben betrekking op de landbouw, grondstoffen, de circulaire economie, het onderwijs en de gezondheidszorg.

Overigens stelt Rotmans niet dat alle veranderingen, transities en kantelingen sowieso slagen. Het huidige systeem, met al haar belangen en macht, kan zich uiteindelijk aanpassen of toch te sterk blijven.

Liever kijken? Bekijk deze video over transities en transitiekunde:

4. Co-Emerging Futures

Reon Brand is Design Principal Foresight & Social-cultural trends bij Philips Research. In 2019 bracht hij met zijn collega’s het Co-Emerging Futures onderzoek uit. Zijn doel was om post-antropocentrische toekomsten te verkennen. Dit zijn toekomsten die verder gaan dan de mens als het centrum van alles.

Het onderzoek bestaat uit twee paden, twee mindsets en vier mogelijke – en zich tegelijkertijd ontwikkelende – toekomsten.

• Etheria, een toekomst waarin de mens voortleeft zonder de noodzaak aan een biologisch lichaam.
• Immortalia, een stroming die de obsessie van de mens weerspiegelt om steeds langer te leven en uiteindelijk onsterfelijk te worden.
• Habitania, een zoektocht naar het creëren van duurzame welvaart door efficient om te gaan met de natuurlijke hulpbronnen.
• Gaia, een toekomst dat uitgaat van ecocentrisme, al het leven en de planeet zijn één systeem.

De toekomsten Etheria en Immortalia herken ik van mijn onderzoek naar het transhumanisme. Habitania staat de laatste jaren meer in de aandacht, bijvoorbeeld ook in het boek The Ministry for the Future van Robinson. Tot slot deed Gaia me denken aan de ideeën uit The Web of Meaning van Jeremy Lent.

Deze methode gebruik ik vooral bij opdrachtgevers die een meer filosofisch en speculatiever gesprek willen over de toekomst. Dan zijn de vier stromingen uit de Co-Emerging Futures handig, omdat ze op een hoger abstractieniveau zijn opgesteld.

5. Technologie piramide

Ontwerper en kunstenaar Koert van Mensvoort werkte de technologiepiramide uit in zijn boek Next Nature. Met dit model hoopt hij de verschillende niveaus in kaart te brengen waarop technologie functioneert. De piramide is een hulpmiddel voor wetenschappers, uitvinders, ingenieurs, ontwerpers en ondernemers.

De piramide maakt duidelijk dat nieuwe technologieën op het eerste gezicht veelal kunstmatig, vreemd en onwennig aandoen. Maar naarmate een technologie de piramide beklimt, worden ze meer geaccepteerd, vanzelfsprekend, onmisbaar, of voelen ze zelfs natuurlijk.

Een paar voorbeelden:

• een ruimtereis die generaties duurt is een technologie die alleen nog maar in de verbeeldingsfase zit.
• Kernfusie zit in de operationele fase.
• Een voorbeeld van geaccepteerde technologie is de mobiele telefoon (wellicht al op de rand naar onmisbaar).
• Een tafel en een stoel zijn als technologie eigenlijk al onzichtbaar.
• Op het niveau van natuurlijk kun je denken aan kleding of landbouw.

Dit model gebruik ik graag met wetenschappers, ingenieurs en ontwerpers om na te denken over hoe de technologie waar ze aan werken, zich verder kan ontwikkelen.

Tips om meer als een futuroloog te denken.

Concrete tips

Wat zijn een aantal tips om meer toekomstgericht te denken en te handelen? Met andere woorden: om ook een beetje een futuroloog te worden? Dit zijn de drie stappen: signalen scannen, inzichten delen en je verdiepen in futurologie.

1. Signalen scannen

Neem de tijd om elke week op zoek te gaan naar signalen over de toekomst van je bedrijfstak, beleidsdomein of industrie. Dit hoeft niet heel veel tijd te kosten. Je kan je bijvoorbeeld voornemen om elke week op dinsdagochtend 10 minuten te lezen over relevante ontwikkelingen.

Wat betreft actualiteit, vind ik nieuwsbrieven en podcasts het fijnst. Dit zijn fijne nieuwsbrieven:

• Future Affairs van NRC journalist Wouter van Noort (sinds 2023 alleen voor abonnees van NRC);
• Exponential View van Azeem Azar (Engelstalig);
• News from the Future van het ITFT (Engelstalig);
• Nieuwsbrief Toekomstbeelden van mijzelf.

Luister je liever naar een podcast? Bijvoorbeeld op weg naar je werk? Dit zijn mijn tips:

• Lex Fridman podcast (Engelstalig);
• Future Now (Engelstalig);
• BNR Digitaal;
• Podcast Toekomstbeelden van mijzelf.

Heb je zelf nog een goede tip? Laat een reactie achter!

2. Delen

Nog beter dan alleen het scannen van signalen en ontwikkelingen, is dat jij je inzichten deelt met je collega’s, manager of directeur. Sommige organisaties waar ik voor werkte, hadden dit periodiek op de agenda staan. De vraag is dan: ‘Heb je onlangs nog iets gelezen, gehoord, gezien of opgepikt, dat relevant is voor de toekomst van ons team?’

Maar het delen van signalen hoeft niet (alleen) formeel te zijn. Je kan je inzichten ook met je collega’s delen tijdens de lunch of bij het koffieapparaat.

Naast een informeel gesprek of een plek op de agenda, zijn er ook organisaties die een Signals Club opzetten. Zoals de bank Meritrust Credit Union (Verenigde Staten) of het Institute for Research on Public Policy (Canada).

De opzet is eenvoudig: elke collega mag meedoen. De club komt om de paar weken samen, fysiek of online. De leden bespreken welke signalen ze hebben opgepikt, of er tegenbewegingen zijn, welke vooroordelen er kunnen spelen, wat ze met de signalen kunnen doen en hoe ze die blijven monitoren.

3. Verdieping

Ben je benieuwd naar de methodologie en alle werkvormen binnen de futurologie? Dan zijn er genoeg bronnen voor verdieping.

Dit zijn de beste boeken dit ik tot nu toe over futurologie heb gelezen:

• Boek Thinking about the Future van Peter Bischop en Andy Hines;
• Boek Imaginable van Jane McConigal;
• Boek Facing our Futures van Nicolas Badminton.

Op deze pagina vind je trouwens al mijn boekentips.

Daarnaast kun je ook lid worden van professionele verenigingen van futurologen. In Nederland is dat de Dutch Future Society. De wereldwijde vereniging is de APF, de Association of Professional Futurists.

Wat zijn veelgestelde vragen?

Veelgestelde Vragen over Futurologen

Wat kost een futuroloog per uur?

Een futuroloog rekent gemiddeld tussen de €125 en €200 per uur. Voor een dagworkshop met een team ligt het tarief meestal tussen de €3.500 en €7.500. Langetermijntrajecten worden vaak op projectbasis geoffreerd.

Wat is het verschil tussen een futuroloog en een waarzegger?

Een futuroloog werkt met wetenschappelijke methoden en data om mogelijke toekomstscenario’s te onderzoeken.

Hoe word je futuroloog?

De meeste futurologen hebben een academische achtergrond in bijvoorbeeld innovatie, technologie of sociale wetenschappen.

PS. Als je me wil inhuren als futuroloog, neem dan contact met me op. Of kijk eerst op de pagina Trends 2040 voor meer informatie, voorbeelden en referenties.

Heb je een vraag aan mij als futuroloog? Laat een reactie achter!

Latest update: 12 maart 2025 by Peter Joosten MSc.