Direct aan de slag met een Toekomstverkenning
Toekomstverkenning om te informeren, te inspireren en te confronteren.
Toekomstgericht denken en werken vraagt nogal wat van de organisatie en de collega’s. De uitdaging is dat het niet blijft bij een leuke lezing of workshop, maar dat het beklijft en mensen aanzet tot nieuwe ideeën, een ander perspectief en een andere manier van werken.
Daarom doe ik graag Toekomstverkenningen. Ten opzichte van een eenmalige lezing, zoals Trends 2040 of een workshop, is de Toekomstverkenning een langere samenwerking: minimaal twee workshops, een grondiger vooronderzoek en een uitgebreider eindresultaat.
Het voordeel voor jullie is dat deze vorm meer blijft hangen. Deelnemers aan de verkenning worden meer gestimuleerd om na te denken over de toekomst en aan de slag te gaan met de inzichten.
Waarom Toekomstverkenning?
Wat levert een toekomstverkenning op?
In opdrachten die ik heb gedaan, merk ik vooral dat een toekomstverkenning helpt om uit de waan van de dag te komen. Ook merk ik dat verkenningen een veilige plek zijn om dingen te bespreken met elkaar. Dit komt doordat de toekomstbeelden fictief zijn, geen voorspellingen.
Bedrijven en organisaties doorlopen het hele traject uit mijn 5V-model of gebruiken een aantal methoden, zoals scenarioplanning of backcasting. Zij gebruiken dit om hun strategie op te stellen of bij te stellen, innovaties te bedenken of in gesprek te gaan met hun klanten, leveranciers en zelfs inwoners.
Het nut van toekomstverkenningen is ook wetenschappelijk onderbouwd. Onderzoek van Rohrbeck en Kum (2018) toont aan dat bedrijven met toekomstverkenningen 33% winstgevender zijn met 200% meer groei.
Mijn aanpak: 5V model
Elke Toekomstverkenning is maatwerk. Desondanks hanteer ik een systematische aanpak. Mijn methodologie is gebaseerd op het Framework Foresight van Bishop en Hines. Mijn methode noem ik ook wel het 5V-model.
- Vooruitkijken: het bepalen van de scope en tijdframe. Hoe ver willen we vooruitkijken en welke elementen nemen we allemaal mee?
- Verkennen: het analyseren van trends en signalen.
- Verbeelden: het ontwikkelen van toekomstscenario’s, bijvoorbeeld met scenarioplanning.
- Voorbereiden: het aanpassen van de plannen en strategie op basis van de inzichten uit de voorgaande stappen en het doen van kleine experimenten.
- Verankeren: het continu monitoren en bijsturen van de koers.
Deze werkwijze vergelijk ik graag met zeilen – je moet constant de omgeving lezen en je aanpak daarop afstemmen. Tijdens de kick-off bespreken we met elkaar welke stappen nodig zijn en hoe we die gaan invullen.
In deze video leg ik alle stappen uit:
Ik heb toekomstverkenningen gedaan bij onder andere:
Methoden
Wat we gaan doen tijdens een Toekomstverkenning is afhankelijk van de wensen en behoeften van de opdrachtgever. Hieronder staat een lijst met methoden per stap uit het 5V model. Beschouw het als een soort van menukaart.
| Stap uit 5V model | Methode |
|---|---|
| Vooruitkijken | Kick-off met projectteam |
| Verkennen | Horizon scanning / Trend audit / Interviews / Trend analyse met AI (zie video) / Delphi methode / Online consultatie / Toekomst Driehoek / Implicatieboom / Impact Matrix |
| Verbeelden | Scenarioplanning (zie video) / Science Fiction Prototyping |
| Voorbereiden | Strategie Sessie / Backcasting / Windtunnel / Strategy Playbox / Change Agenda |
| Verankeren | Team of afdeling voor Toekomstverkenningen / Chief Futurist Officer / Toekomst Denktank |
Interesse in een of meerdere methoden? Doe een vrijblijvende aanvraag.
Gedurende het traject verzorg ik desgewenst het projectmanagement, denk aan berichten over tussentijdse voortgang, communicatie met de deelnemers aan de workshops, en dergelijke.
Benieuwd naar de achtergrond van de methoden? Lees dan mijn artikel over toekomstonderzoek.
Toekomst Expeditie
Verandering is lastig. Iets wat ik herken uit mijn ervaring: de meeste verandering komt tot stand ondanks verandermanagement (naar professor Thijs Homan). We kunnen mensen immers niet dwingen om anders te denken en te werken. We kunnen hooguit de randvoorwaarden creëren voor mensen om vanuit intrinsieke motivatie daarin stappen te zetten.
Ik kies bewust voor een andere aanpak dan traditioneel adviseren. Mijn insteek is om collega’s of medewerkers vooral te leren hoe ze het zelf kunnen doen.
Om die reden noem ik mijn bijdrage aan een Toekomstverkenning meestal een Expeditie. Deze term geeft de gezamenlijke zoektocht beter weer. De toekomst kunnen we namelijk niet voorspellen. Een expeditie is daarom een goede manier om in een veilige omgeving met elkaar de toekomst te ontdekken, te vormen en hiervan te leren.
Expeditie bij de afdeling Fysieke Leefomgeving van Samenwerkingsorganisatie De Wolden Hoogeveen.
Meer weten? Download de sprekerskit
Wil je meer weten over de mogelijkheden, tarieven, mijn expertise en hoe een aanvraag in zijn werk gaat? In mijn sprekerskit vind je alle informatie die je nodig hebt. Klik op de button hieronder en download de PDF direct.
Toekomstverkenning
Wat zijn alle stappen van mijn 5V model?
Scenarioplanning
Wat is scenarioplanning?
Trendresearch met AI
Hoe kun je AI gebruiken bij het onderzoeken van trends?
Onderzoek met Deep Research
Hoe kun je Deep Research gebruiken bij het onderzoeken van trends?
Praktijkvoorbeelden
Hoe breng je het 5V-model nu in de praktijk? Hieronder voorbeelden van opdrachten voor Kennisnet, De Wolden – Hoogeveen en Volvo.
Kennisnet
In het najaar van 2024 deed ik een opdracht voor Kennisnet. Ze helpen scholen met ICT-innovatie en technologie.
De vraag was om de toekomst van neurotechnologie in het onderwijs te onderzoeken. Ik begeleidde de groep in vier workshops door hele toekomstonderzoek. Een thema waar ik ook affiniteit mee heb.
Dit geeft een idee van de stappen en het resultaat per stap:
Vooruitkijken
Tijdens de kick-off bepaalden we de tijd (2035), het onderwerp (alleen neurotechnologie aan de buitenkant van het lichaam, niet inwendig) en de doelgroep (basisscholen en voortgezet onderwijs).
Verkennen
We plotten trends en items op de Toekomstdriehoek. Bijvoorbeeld: integratie met AI, toenemende aandacht voor mentaal welzijn en de leerling-leraar relatie.
Tussen die items zochten we naar spanningen, zoals: leerling-leraar relatie versus leerling-technologie relatie. Of: onderwijsgedreven ontwikkelingen versus kapitaalgedreven ontwikkelingen.
Verbeelden
Met de Impact matrix scoorden we de spanningen op impact en onzekerheid. De spanningen met een hoge impact en hoge onzekerheid gingen we testen als assen voor scenario’s.
Een van de assen werd bijvoorbeeld onderwijs versus kapitaal gedreven. Hierna ging elk groep met één van de vier scenario’s aan de slag.
Om de scenario’s nog meer invoelbaar te maken, verkenden we manieren zoals fictieve producten, spelvormen en het inbouwen van dilemma’s.
Voorbereiden
Met een variant op backcasting vertaalden we de scenario’s terug naar het hier-en-nu.
- Wat zijn de belangrijkste factoren in elk scenario? Denk aan de acceptatie van neurotechnologie door leerlingen, ouders en leraren.
- Wat zijn de cruciale keerpunten in elk scenario? Bijvoorbeeld: wetgeving die hersendata beschermt of niet.
- Wat kunnen we doen om die keerpunten positief te beïnvloeden?
Verankeren
We bespraken hoe we de toekomstverkenning periodiek kunnen herijken. Ook wie de belangrijkste ontvangers zijn van de verkenning, zijn dat schoolbesturen, docenten of de landelijke politiek? En hoe bestendigen we het toekomstdenken in de hele organisatie?
Een onderdeel bij de stap Voorbereiden is de Change Agenda:
De Wolden – Hoogeveen
Bij de expeditie voor team Fysieke Leefomgeving van De Wolden – Hoogeveen doorliepen we ook de stappen uit het 5V-model.
Een leuke toevoeging bij deze opdracht was een vlog tijdens de stap van Verkennen. Daarvoor interviewde ik inwoners uit de gemeenten De Wolden en Hoogeveen hoe zij de toekomst van de leefomgeving voor zich zien.
Impressie van de opdracht bij De Wolden – Hoogeveen:
Volvo
Bij het Copenhagen Institute for Future Studies werkte ik aan een casus over stedelijke mobiliteit voor autofabrikant Volvo.
In mijn artikel over toekomstonderzoek heb ik deze opdracht verder uitgewerkt.
Bij de toekomstverkenning over stedelijke mobiliteit in Kopenhagen:
